دوست خوب از دیدگاه اسلام ( ۲ )
دوست خوب از دیدگاه اسلام ( ۲ )
در بخش اول برنامه ” دوست خوب از دیدگاه اسلام ” که هفته گذشته تقدیم حضورتان شد ، در مورد خصوصیات دوست خوب از منظر اسلام سخن گفتیم .در برنامه امروز شما عزیزان
را با آداب دوستی آشنا می کنیم .
دوست خوب از دیدگاه اسلام ( ۲ )
یکی از آداب ضروری در رفاقت و دوستی ، رعایت صداقت است. روزی مردی که به امام حسن مجتبی (ع) بسیار علاقه مند بود نزد آن امام آمد و از او خواست که دوست و همنشین وی باشد. امام مجتبی ( ع ) با چهره ای گشاده به او تبسم کرد و پاسخ مثبت داد و فرمود: «من تو را به دوستیِ خود برمی گزینم ، اما چند شرط دارد که باید در دوستی با من رعایت نمایی . »
مرد گفت: «هر چه باشد می پذیرم».
امام فرمود: «اگر می خواهی با من دوست باشی نباید مرا مدح کنی، زیرا من خود را بهتر می شناسم ؛ مبادا به من دروغ بگویی، زیرا دروغ ارزش و اعتباری ندارد؛ و مبادا نزد من از کسی غیبت کنی .»
مرد اندکی سکوت کرد و چون آن شرایط را درخود نمی دید به امام گفت: «ای فرزند رسول خدا! به من اجازه بده تا بازگردم .»
امام در حالیکه لبخندی بر لب داشت فرمود: «اگر این گونه می خواهی اشکالی ندارد.» (کلمات الامام الحسن ع ، ص ۱۶۸ )
احترام به دوست از دیگر آداب و شرایط دوستی است، زیرا افراد، در نتیجه دوستی، نسبت به همدیگر حقوقی پیدا می کنند که باید به این حقوق احترام بگذارند. به طورکلی ، از جمله وظایفی که مسلمان دارد ، حفظ احترام دیگران است ؛ چه بسا به تغییر رویه و اصلاح رفتار اشخاص ، کمک کند .
روزی امام علی (ع) در حال بازگشت به کوفه بود که در بین راه، یک مرد یهودی را دید که او نیز به سوی کوفه حرکت می کرد اما مقصد او اطراف و حومه کوفه بود. مرد یهودی حضرت علی (ع) را نمی شناخت و نمی دانست که او خلیفه مسلمین است ، اما چون راهشان یکی بود با او همراه شد و با هم به راه خود ادامه دادند. در بین راه به گفتگو پرداختند تا این که به یک دو راهی رسیدند که یک راه به کوفه و دیگری به حومه آن می رفت. امام علی (ع) به جای اینکه راه کوفه را انتخاب نماید راه دیگر را برگزید و همچنان مرد یهودی را همراهی کرد. مرد یهودی که می دانست او می خواهد به کوفه برود از او پرسید: «مگر نگفتی که می خواهی به کوفه بروی؟»
امام پاسخ داد: «آری، گفتم».
مرد یهودی با تعجب پرسید: «تو که راه کوفه را می دانی پس چرا با من می آیی؟»
امام فرمود: «ما در این مسیر با هم دوست شدیم و این کار برای نیکو پایان دادن به این هم سفری است ، زیرا دستور پیامبر ماست که انسان برای احترام به رفیق راهش ، هنگام جدایی، چند قدمی او را مشایعت کند . »
مرد یهودی پرسید: «آیا پیامبر شما به راستی این چنین دستور داده است؟»
امام فرمود: «آری».
مرد یهودی با مشاهده این اخلاق نیکو و رفتار پسندیده امام علی (ع) مسلمان شد.
(الأصول من الکافی، ج ۲، ص ۶۷۰ ، ح ۵ )
از دیگر وظایف و آداب دوستی، تداوم بخشیدن به آن در گرفتاری ها و ازجمله بیماریها است. آن گونه که سعدی سروده است :
دوست آن باشد که گیرد دست دوست
در پریشان حالی و درماندگی
لقمان حکیم فرموده است: ” دوستت را نمی شناسی مگر وقتی به او نیاز پیدا می کنی. ” (بحار ج ۷۴ ، ص ۱۷۸.)
وقتی کسی بیمار می شود ، نیاز به توجه عاطفی بیشتری دارد و انتظار دارد که دوستان به عیادتش بروند .
علی (ع) از اهل بیت پاک پیامبر ، وقتی شنید دوستش «حارث هَمدانی» بیمار است و در حال احتضار به سر می برد ، تصمیم گرفت به عیادت او برود. وارد خانه شد و کنار بالین حارث نشست. حارث چشمان خود را گشود و دید امیرالمؤمنین(ع) در کنار بستر او نشسته است.
امام با او احوال پرسی کرد و برای خشنودی او سه بار به حارث فرمود: «ای حارث! در آن دنیا هر کس با آن کسی که دوست است خواهد بود و او را همراهی خواهد کرد». حارث که بسیار دوستدار امام بود از این جمله خوشحال شد و برای لحظه ای حالش بهبود یافت و نشست و گفت: « بعد از این هیچ باکی ندارم که من به سوی مرگ روم یا او به سوی من آید.» و اندکی بعد از دنیا رفت. ( بحارالانوار، ج ۶ ، ص ۱۷۹)
از دیگر آداب دوستی پرهیز از تکبر و خودبزرگ بینی در دوستی است. رابطه دوستی وقتی مستحکم تر می شود که فرد ببیند دوستش نه تنها به او احترام می گذارد بلکه هرگز خود را از او بالاتر نمی بیند و قصد فخرفروشی به او را ندارد.
در آیات و روایات عُجب و کبر ، بسیار مورد مذمت قرار گرفته است و حتی آیه ی ۶۰ از سوره ی “زمر” جایگاه متکبران را دوزخ می شمارد . همچنین قرآن کریم در آیه ی ۲۱۵ از سوره ی “شعراء” خطاب به پیامبر (ص) می فرماید: ” و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین : بال و پر خود را براى مؤمنانى که از تو پیروى مى کنند بگستر . ”
از دیدگاه اسلام ، تکبر فقط در برابر گردن کشان و متکبران شایسته است . از این رو، انسان وارسته با دوستان خود با فروتنی و صمیمیت رفتار می کند. چراکه که این تواضع ، دوستی را مستحکم تر و صمیمانه تر می کند و مایه انس و الفت بیشتر می شود . پیامبر (ص) می فرماید: ” بهترین مؤمنان کسانی هستند که مایه ی الفت مؤمنان باشند؛ و کسی که نه دیگران با او انس و الفت بگیرند، نه او با دیگران الفت داشته باشد، خیری در او نیست.” (بحار ج ۷۷ ص ۱۴۹)
یکی دیگر از آداب دوستی وجود انتقاد سازنده میان دوستان است. از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: “محبوبترین برادران دینی در نزد من، کسی است که عیوب مرا به من هدیه کند.” (اصول کافی، ج ۲، ص ۶۱۰ )
در حدیثى از پیامبر (ص) نقل شده است که فرمود: “مؤمن آینه ی مؤمن است .” (سفینه البحار، ج ۱، ص ۴۰) اگر در این حدیث کوتاه دقت کنیم، نکاتى را در باره ی انتقاد کردن و انتقاد پذیری درمی یابیم . از جمله آنکه دوستان ، همچون آیینه عیب را از روی دلسوزی و صفا می گویند . همچنین یک دوست خوب ، عیب دوستش را چون آیینه ، همانطور که هست به بیان می کند و آنرا بزرگ و کوچک نشان نمی دهد . ضمن آنکه یک دوست دانا و بابصیرت ، مانند آیینه ، در همان حال که عیب دوستش را به وی می گوید ، نقاط قوت او را نیز خاطرنشان مى کند.
در مقابل ، انسان عاقل و خردمند نیز ، اگر دوستی عیبش را متذکر شد، نه تنها ناخشنود نمی شود ، بلکه به این نتیجه می رسد که آن دوست درپی اصلاح اخلاق و رفتار اوست تا بر مقام و منزلتش افزوده شود . به همین دلیل رشته دوستی آن دو مستحکم تر می شود .
از دیگر آداب دوستی عذر خواهی کردن به هنگام اشتباه است و شایسته است که طرف مقابل نیز عذر او را بپذیرد. یکی از ویژگی های افرادی که از سلامت روان برخوردارند این است که هرگاه خطایی از آن ها سر بزند، عذر خواهی می کنند ، و عذر خواهی دیگران را نیز می پذیرند.
کسانی که اشتباهات خود را نمی پذیرند ، در واقع از واقعیت می گریزند و امکان رشد برای کسانی که از واقعیت می گریزد وجود ندارد، زیرا مقدمه اصلاح ، پذیرفتن اشتباه است. یکی از عواملی که سبب می شود برخی افراد اشتباه خود را نپذیرند این است که افرادی متکبرند و نمی خواهند به نقص و اشتباه خود اعتراف کنند و در پی آن نیز نمی خواهند عذر خواهی کنند.
در اسلام نیز به این دو صفت سفارش فراوانی شده است. حضرت علی (ع) فرمود : ” از نیکوترین فضیلت ها پذیرفتن عذر خطاکار است .” ( شرح غرر الحکم ، ج ۶ ، ص ۱۸)
ایشان همچنین، فرمود: ” بدترین مردم کسى است که عذر نپذیرد.” (شرح غرر الحکم ، ج ۶ ، ص ۱۶۵)
وقتی کسی به خاطر اشتباهش پوزش می طلبد ، حاکی از آنست که پی به خطایش برده و حاضر شده است با زیرپا گذاشتن غرورش ، از دوست خود طلب بخشش کند . این کار شایسته تقدیر است و بهترین پاداش آن نیز پذیرش عذر وی با روی گشاده است .امام علی (ع) در سخنی در باره اهمیت پذیرش عذر دیگران فرموده است : ” هرکس بیشتر عذر مردم را بپذیرد بیشتر به خداوند معرفت دارد. ” (شرح غرر الحکم ج ۲ ص ۴۴۴)
امیدواریم که با انتخاب دوستِ شایسته و رعایت آداب دوستی ، زندگی خوب و شایسته ای را برای خود و دوستانمان به ارمغان آوریم.
منبع : سایت برنامه رادیو پشتوی ایران
