احادیث و آیات راجع به شطرنج

احادیث و آیات راجع به شطرنج

احادیث و آیات راجع به شطرنج

 سخنان علماء و فقهاء درباره حرام بودن شطرنج

پرسش از استاد گرانقدر جناب شیخ علی اکبر تهرانی در مورد شطرنج :

به چه علت شطرنج حرام است؟ آیا اگر به قصد برد و باخت هم نباشد حرام است؟
من فقط دو جمله خدمت شما عرض می کنم: ۱) هر چیزی که خدا و ائمه اطهار (علیه السلام) فرموده اند حرام است، حرام است. ۲) هیچ آدم عاقل و فهمیده ای چندساعت وقت خود را صرف این نمی کند که مثلاً سرِ الاغ را با گاو عوض کند، یا سر سگ را با خرس عوض کند. در جواب سوال دومتان، حرام است.

آیه الله العظمی گلپایگانی (رحمه الله علیه) :بازی کردن با آلات قمار مثل نرد , شطرنج , و پاسور حرام است اگر چه قصد برد و باخت در کار نباشد. مجمع المسائل صفحه ۱۱ سوال ۲ ( احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان , صفحه ۱۴۰ )

آیت الله سیستانی : بازی با شطرنج مطلقا حرام است. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید صفحه ۱۸۹

آیت الله صافی گلپایگانی : بازی با شطرنج مطلقا حرام است. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید صفحه ۱۹۰

احادیث و آیات راجع به شطرنج

مقدمه

آیات و احادیث درباره مطیع بودن در برابر دستورات خدا و رسول الله (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) و ائمه اطهار (علیه السلام)

امام صادق (علیه السلام) : مبادا شیفته چیزی شوید که خداوند بر شما حرام کرده زیرا هرکس پرده ی حرمت خدا را در این دنیا بدرد خداوند میان او و بهشت و نعمتها و خوشی و مقام ارجمند پایدار و دائمی آنجا که برای اهلش مقرر شده برای همیشه جدائی افکند. روضه الکافی جلد ۱ صفحه ۴

امام صادق (علیه السلام) : بدانید که هرچه را خداوند دستور داده که از آن دوری کنید آنرا حرام فرموده ( و این دستور دلیل بر حرمت آن است ) و از آثار رسولخدا (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) و سنت ( و روش ) او پیروی کنید و از هوای نفس و آراء خود پیروی نکنید که گمراه شوید ، زیرا گمراه ترین مردم در پیشگاه خدا آن کسی است که از هوای نفس و رای خود بدون راهنمایی خدا پیروی کند. روضه الکافی جلد ۱ صفحه ۹

سوره نساء آیه ۵۹ : ای کسانی که ایمان آورده اید اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول خدا را و اطاعت کنید صاحبان ولایت را که دوازده امام معصومند.

احادیث راجع به حرام بودن شطرنج

رسول اکرم (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) : در ضمن حدیث مناهی فرمودند : شما را از بازی با نرد و شطرنج و ورق و نواختن در طبل و عود و طنبور و استفاده بردن از تار و سه تار همچنین خرید و فروش آنها نهی میکنم. ترجمه من لا یحضره الفقیه جلد ۵صفحه ۳۰۹ ، امالی شیخ صدوق صفحه ۴۲۴ مجلس شصت و ششم ، فروع کافی ، مستدرک الوسائل کتاب تجارت باب ۷۹ ، گناهان کبیره جلد ۱ صفحه ۲۸۵

امام صادق (علیه السلام) :فروختن شطرنج حرام است و پولی هم که از فروختنش بدست می آید حرام است و داشتن و نگاه داشتن شطرنج کفر است و شطرنج بازی کردن شرک است و سلام کردن بر کسی که شطرنج بازی می کند گناه کبیره هلاک کننده است و کسی که شطرنج بازی می کند و دست در میان آن می برد چنان است که دست در میان گوشت خوک برده باشد.و کسی که شطرنج بازی می کند نمازش قبول نیست تا اینکه دست خود را بشوید و کسی که به شطرنج نگاه می کند مانند این است که به عورت مادر خود نگاه می کند و کسی که نگاه می کند به کسانی که در حال بازی شطرنج هستند و به آنها سلام می کند در آن حال گناهش با کسی که شطرنج بازی می کند یکسان است . و کسی که بنشیند به قصد بازی کردن شطرنج جای خود را در جهنم آماده کرده است و این زندگانی باعث حسرت او در قیامت است ( به سبب اینکه چرا معصیت ها را انجام داده است ) و از همنشینی قمار باز بپرهیز زیرا از جمله مجالسی است که اهلش مورد غضب الهی شده اند و هر ساعت منتظر غضبند ( بلا ) و چون نازل شود تو را و ایشان را فرا خواهد گرفت. وسائل الشیعه کتاب تجارت جلد ۱۲ صفحه ۲۴۱ حدیث ۴ ، حق الیقین صفحه ۵۶۸ ، گناهان کبیره جلد ۱ صفحه ۲۷۶ ، من لایحضرالفقیه ، حلیه المتقین صفحه ۳۳۱

امام پنجم (علیه السلام) : عبدالواحد بن مختار درباره بازی شطرنج از امام (علیه السلام) سوال کرد ؟ امام (علیه السلام) فرمودند : مومن از این بازی رو گردان است ( شرح : مومن شطرنج بازی نمی کند.) خصال الصدوق جلد ۱ صفحه ۷۶ حدیث ۸۷

علاء بن سیابه از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود :شهادت قمارباز چه نرد باشد چه شطرنج ، چه شبیه شطرنج که قمارست به نام اربعه عشر ، و امثال اینها که اصطلاحاتی خاص دارد ، پذیرفته نیست ( صاحب شاهین ) به صیغه تثنیه یعنی دو شاه گوید شاهش مرد نه بخدا نمرد و بخدا شاهش کشته شد ، و حال آنکه شاه فقط خداست و بس و هیچگاه نمیرد و کشته هم نشود. من لایحضرالفقیه جلد ۴ صفحه ۵۶ حدیث ۳۲۹۱

حضرت صادق (علیه السلام):درباره خرید و فروش آلات موسیقی فرمودند : صنعتی ( شغلی ) که هیچ جهت حلالی در آن نباشد و جز شر و فساد چیزی در آن مترتب نباشد مانند آلات موسیقی و شطرنج و صلیب سازی و یا نوشابه های مست کننده و هرچیزی که از این قبیل باشد پس یاد دادن و یاد گرفتن و خرید و فروش و اجرت دادن به کسی در رابطه با آن و یا اجرت گرفتن در رابطه مثلا حمل وسائل آن و کلا جمیع تصرفات در آنها حرام است . تحف العقول صفحه ۳۳۵ ، شیخ حر عاملی در کتاب فصول المهمه ، گناهان کبیره جلد ۱ صفحه ۲۸۴

حضرت علی (علیه السلام): به شش شخص سلام نکنید :۱.یهودی ۲.اهل موسیقی و نوازندگی ۳.مسیحی ۴.شخص آوازه خوان ۵.کسی که در حال بازی شطرنج است ۶.کسی که شوخی اش فحش مادر است. خصال الصدوق جلد ۱ صفحه ۲۷۵ ، بحارالانوار جلد ۷۶ صفحه ۹ ، نصایح صفحه ۳۳۲

حضرت محمد (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) : بازی کردن با شطرنج حرام است. کتاب شریف نهج الفصاحه صفحه ۲۷۳ حدیث شماره ۱۲۹۵

پیغمبر (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) بازداشت از فروش دستگاه نرد و شطرنج و فرمود هرکه کند چون خورنده گوشت خوک است. ترجمه بحارالانوار جلد ۱۶ ( جلد ۳ صفحه ۲۱۰ )

حضرت محمد (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم)نهی کردند از بازی کردن نرد و شطرنج و طبل و تنبک و طنبور و عود ، و نهی فرمودند از فروختن آلت نرد و شطرنج .حلیه المتقین صفحه ۳۲۵

رسول خدا (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم):از نشانه های آخرالزمان این است که آلات لهو و موسیقی و تار و طنبور و آواز خوانی به دست شرور ترین این امت ظاهر می گردد .ومردم درآن زمان آلات لهو و موسیقی را نیکو می شمارند .در آن زمان اشخاصی هستند که قرآن را یاد می گیرند و در آلتهای مثل بوق و نی و به شکل آوازه خوانی می خوانند و مردم نرد و شطرنج بازی می کنند پس ایشان در ملکوت آسمان و در میان فرشتگان پلید و نجس خوانده می شوند. تفسیر جامع جلد ۶ صفحه ۳۴۷

امام صادق (علیه السلام) : از امام (علیه السلام) درباره حکم بازی شطرنج سوال شد فرمودند : کار مجوس و کافران را برای خودشان وا گذارید. وسائل الشیعه کتاب تجارت

امام صادق (علیه السلام) : خرید و فروش شطرنج حرام و خوردن پول آن حرام و نگه داشتن اش کفر و بازی کردن آن شرک و سلام کردن به بازی کننده آن گناه و یاد دادن و آموزش آن از کبیره هلاک کننده است. وسائل الشیعه کتاب تجارت

امام صادق (علیه السلام) :کسی که به بازی شطرنج بنشیند جای خود را در دوزخ مهیا می سازد و آن ساعتی که صرف آن نموده در روز قیامت سبب حسرت و اندوهش می گردد. وسائل الشیعه کتاب تجارت

امام صادق (علیه السلام) :خداوند در ماه مبارک رمضان می آمرزد مگر سه طایفه را : ۱.کسی که به چیز مست کننده روزه اش را بشکند ۲. شخصی که شطرنج بازی می کند ۳. کسی که از مومنی کینه به دل می گیرد و با او دشمنی ورزد. خصال الصدوق صفحه ۷۳ ، ثواب الاعمال عقاب الاعمال صفحه ۱۵۵ حدیث ۱۰

امام باقر (علیه السلام) :از امام (علیه السلام) درباره بازی شطرنج سوال شد فرمودند : انسان مومن وقتش آنچنان با ارزش است که فرصت این کارهای بیهوده را ندارد . وسائل الشیعه کتاب تجارت

منهیات پیغمبر (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) : پیغمبر (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) بازداشت از بازی با نرد و شطرنج و کوبه و عرطبه که طنبور است و با عود یعنی طبل. ترجمه بحارالانوار جلد ۱۶ ( جلد ۳ صفحه ۲۱۰

امام صادق (علیه السلام) فرمود : خدای تبارک و تعالی را در هرشب از ماه رمضان آزادشدگانی و رهاگشتگانی از دوزخ هستند ، مگر کسی که با مُسکری ( چیز مست کننده ) افطار کند ، بدعت گذار و صاحب شاهین یعنی : شطرنج باز. من لا یحضرالفقیه جلد ۲ صفحه ۴۲۲ الی ۴۲۳ ( روایات ۱۸۳۸ و ۱۸۳۹ تلفیق دو روایت

امام صادق (علیه السلام) : شخصی از امام صادق (علیه السلام) درباره (( نرد ( بازی تخته نرد که اسباب آن شبیه شطرنج و مرکب از تخته و ۳۰ مهره و دو طاس میباشد و (( شطرنج )) پرسید امام (علیه السلام) فرمود : به آنها نزدیک نشو ، درباره موسیقی نیز از امام (علیه السلام) سوال نمود : امام (علیه السلام) فرمود : خوب نیست ، انجام ندهید. معانی الاخبار جلد ۲ صفحه ۶۲ ، خصال شیخ صدوق جلد ۱ صفحه ۱۹۸

مولا علی (علیه السلام) فرمودند : پیغمبر (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) نهی کرد از سلام بر چهار کس : بر مست تا در مستی است ، بر کسیکه مجسمه میسازد ، و بر کسیکه نرد بازد و بر کسیکه با اربعه عشر بازی کند و من پنجمی براتان افزایم و شما را نهی کنم از سلام بر شطرنج باز. ترجمه بحارالانوار جلد ۱۶ ( جلد ۳ صفحه ۲۳۱ )

در حدیث دیگر نقل شده است که هرکه در خانه او طنبور یا عود یا چیز دیگر از آلتهای ساز یا نرد یا شطرنج چهل روز بماند مستوجب غضب الهی گردد و اگر در این چهل روز بمیرد فاجر و فاسق مرده باشد و جای او در جهنم باشد. حلیه المتقین صفحه ۳۳۰

امام رضا (علیه السلام) :چون سر امام حسین (علیه السلام) را به شام بردند یزید لعنه الله فرمان داد تا آن را در محلی نهادند و سفره ای بر روی آن نصب نمودند پس او و یارانش بدانسو آمدند و به خوردن غذا و نوشیدن آبجو مشغول شدند و چون از کار خوردن و نوشیدن فارغ شدند فرمان داد تا آن سر مطهر را در طشتی زیر تختش نهادند و صفحه شطرنجی روی آن نهادند و یزید لعنه الله بنشست و به بازی شطرنج و گفتگو از حسین بن علی (علیه السلام) و پدرش و جدش سلام الله علیهم و استهزاء بذکر ایشان مشغول گشت. و هر زمان که در حرکات شطرنج از حریف خود مهره ای را می برد جامی آبجو می گرفت و سه نوبت می نوشید و آنگاه باقی مانده آن را در کنار طشت بر روی زمین می ریخت پس هر کس که از شیعیان ما می باشد باید از نوشیدن آبجو ( شراب ) و بازی شطرنج خود داری کند و هرکس که نظرش به شطرنج یا آبجو افتاد باید به یاد کار پلید یزید لعنه الله افتد و او و خاندانش را نفرین نماید ، که خداوند عزوجل در برابر این عمل گناهان او را ، اگرچه به شماره ستارگان باشد محو میکند. کتاب شریف من لا یحضر الفقیه جلد ۶ صفحه ۳۷۹ حدیث ۵۹۱۵ ، عیون الاخبار الرضا (علیه السلام) جلد ۱ صفحه ۲۶۱ ، منتهی الآمال ( شیخ عباس قمی ره ) جلد ۱ صفحه ۵۰۶ ، بحارالانوار جلد ۴۵ صفحه ۱۷۶ ، ذریعه النجاه صفحه ۴۴۳ ، نفس المُهموم ( شیخ عباس قمی ره ) صفحه ۲۰۹ ، کِتابُ المَواعِظ شیخ صدوق صفحه ۱۳۱

( برسی سند این حدیث از جلد ۶ من لایحضرالفقیه صفحه ۴۴۴ ( قسمت راویان احادیث کتاب و شناخت طریق مولف به آنان ) : و آنچه در آن از فضل بن شاذان از عِلَلِ احکامیکه از حضرت رضا (علیه السلام) روایت کرده آمده است ، پس روایت نموده ام آنرا از عبدالواحد بن عبدوس نیشابوری عطار – رضی الله عنه – از علی بن محمد بن قتیبه از فضل بن شاذان نیشابوری از حضرت رضا (علیه السلام) ( توضیح : فضل بن شاذان بن خلیل ابو محمد ازدی نیشابوری امرش در جلالت بالاتر از آن است که گفته شود ، نقل کرده اند که او یکصد و هشتاد کتاب تالیف کرده است ، یکی از آنها کتاب ایضاح است که با تصحیح و تعلیق استاد ما مرحوم میرجلال الدین محدث ارموی طبع و منتشر شده است ، اما طریق مولف به وی صحیح است زیرا علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری خود از فقها و اجلاء و صاحبان تالیف است و راویش عبدالواحد بن عبدوس از مشایخ اجازه و مترضی است )

آیه های قرآن راجب به حرام بودن شطرنج

۱. پاسخ به کسانی که می گویند باید آیه ای از قرآن بطور مستقیم شطرنج را نهی کرده باشد :

اما پاسخ اولی که به عنوان مقدمه پاسخ به این گروه می دهیم این است که بر طبق نظر شما اگر قرار باشد چیزهایی که در قرآن به طور مستقیم به آنها اشاره نشده باشد را قبول نکنیم شما به ما بگویید کجای قرآن آمده است که نماز را باید چگونه بخوانیم ؟ ذکر سجده یا تشهد چیست ؟ یا تعداد رکعات نماز چند است ؟ بنابراین اگر کلام شما صحیح باشد ما باید نماز هم نخوانیم چون در هیج جای قرآن درباره چگونه خواندن نماز آیه ای نداریم و اگر در قرآن آیه درباره نماز باشد فقط فرموده: نماز را به پا دارید.

اما پاسخ دومی که به این گروه می دهیم این است که این کلام و نظر شما ناشی از کمی معرفت و آگاهی شما درباره آیات قرآن است.زیرا اگر شما کمی درباره معارف و آیات قرآن مطالعه داشته باشید می فهمید که خدای متعال که نازل کننده قرآن است بنا بر مصلحتهایی که در علم نامحدودش مقدر فرموده برخی از آیات قرآن را طوری نازل فرموده که حکم آنها معین و منظور و مقصود از آنها مشخص است که به این گونه آیات <<آیات محکمات>> قرآن گفته می شود.

سوره آل عمران آیه ۷ : اوست آن خدایی که فرستاد بر تو ای پیغمبر قرآن را که بعضی از آن قرآن محکمات است که احتمال و اشتباه در آن راه نیابد و حکم آن ثابت و مقصود از آن ظاهر باشد و آن اصل قرآن است.

حال برای آشنا شدن با <<آیات محکم>> به دو مثال زیر توجه فرمایید :

سوره مائده آیه ۴ : برای شما حرام گشت گوشت مردار و خون و گوشت خوک.

سوره نساء آیه ۲۷ : حرام شد بر شما ازدواج با مادر و خواهر و خاله و عمه و دختر برادر و…… .

اما دسته ای دیگر از آیات قرآن <<متشابهات>> می باشند که به صورت رمز و کنایه در قرآن به آنها اشاره شده که آیات مربوط به شطرنج که در بحث ما می باشند از این قبیل آیات می باشند.

سوره آل عمران آیه ۷ : برخی دیگر از آیات قرآن متشابهات هستند که به سهولت درک معنی و فهم مقصود از آنها نمی شود و نمی دانند تاویل و معنی این آیات را مگر خدا و کسانی که در علم ثابت هستند.

امام صادق (علیه السلام) : در تفسیر آیه ۷ سوره آل عمران فرمودند : منظور از ( ( راسخون در علم ) ) (( کسانی که در علم ثابت هستند ، ما اهل بیت پیغمبر (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) می باشیم ، و ما هستیم که تمام تاویلات قرآن را از الف تا واو می دانیم. تفسیر جامع جلد ۱ صفحه ۸

۲. پاسخ به کسانی که می گویند کجای قرآن آمده که شطرنج حرام است :

اگر شما واقعا قرآن را قبول دارید و حرف و کلام آن برایتان حجت است به ما بگویید که در کجای قرآن آمده است که شطرنج حلال است ؟!!

قبل از خواندن آیات لطفا حدیث زیر را بخوانید :

حضرت ابوالحسن (علیه السلام) :هرکه یک آیه از قرآن را تکذیب کند ( قبول نداشته باشد ) اسلام را پشت سر انداخته ( کافر شده ) و همه قرآن و پیامبران و رسولان را تکذیب کرده ( و دروغگو پنداشته ) است. روضه الکافی جلد ۲ صفحه ۴۲

نبى اکرم (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) فرمود : ایمان به قرآن نیاورده کسى که محرمات ( حرام های الهی ) خدا را حلال بشمرد. ارشاد القلوب جلد ۱ صفحه ۱۶۳

امام رضا (علیه السلام) :خداوند متعال تمام اقسام قمار و برد و باخت را حرام نموده و فرموده سوره مائده آیه ۹۲ ( ای کسانی که ایمان آورده اید شراب و قمار نجاستی از جانب شیطان هستند ) و از جمله مصداق قمار در آیه فوق بازی شطرنج و نرد است. مستدرک الوسائل جلد ۲ صفحه ۴۳۶

امام باقر (علیه السلام) :در تفسیر آیه ۹۲ سوره مائده فرمودند :منظور از کلمه <<میسر>> در آیه شطرنج و نرد و هر قمار دیگری است و همچنین خرید و فروش و آموزش و هرگونه تصرفی درباره آن حرام است. تفسیر نورالثقلین جلد ۱ صفحه ۶۶۸

امام علی (علیه السلام) :گذر امام علی (علیه السلام)به گروهی افتاد که در حال بازی کردن شطرنج بودند پس حضرت آیه ۵۲ از سوره انبیاء را که در آن جناب ابراهیم (علیه السلام)خطاب به عمویش آذر درباره پرستیدن بتها می فرماید : (ما هذه التماثیل انتم لها عاکفون) (این تمثال بتها چه سودی برای شما دارد که به پای آنها نشسته اید را خواندند) و از آن محل عبور نمودند. سفینه البحار جلد ۲ صفحه ۸۳۲

نکته : منظور امام (علیه السلام) از خواندن این آیه متوجه کردن آن اشخاص به این نکته بود که این تمثال های اسب و فیل و غیره چه ارزشی دارد که وقت خود را صرف جابجائی آن می کنید.

امام محمد باقر (علیه السلام) : در تفسیر آیه تحریم خمر و قمار چنین رسیده است : اما میسر ، پس نرد و شطرنج و هرنوع قماری است و تمام آنها حرام است و خرید و فروش و بهره برداری از آنها ( که از جمله بازی کردن با آنهاست هر چند بدون شرط و فقط به منظور سرگرمی باشد ) حرام است. تفسیر قمی ، وسائل الشیعه

امام صادق (علیه السلام) : هشام گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره تفسیر آیه ۳۰سوره حج سوال کردم که خدا می فرماید : ( فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور ) (اجتناب کنید پلیدی را که بت پرستی است و دوری کنید از قول باطل) حضرت فرمودند :منظور ازپلیدی شطرنج است و منظور از قول زور (موسیقی و آوازه خوانی) میباشد. معانی الاخبار جلد ۲ صفحه ۳۱۷ ، تفسیر قمی جلد ۲ صفحه ۸۴ ، تفسیر نورالثقلین جلد ۳ صفحه ۴۹۶ ، عین الحیوه صفحه ۲۲۹ ، فروع کافی جلد ۶ صفحه ۴۳۱ ، کاشف الاستار در ترجمه جامع الاخبار، صفحه ۱۴۲

از حضرت صادق (علیه السلام)پرسیدند از تفسیر این آیه کریمه ( فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور ) که ترجمه لفظش این است که اجتناب کنید از نجس و بد که آنها بتها است و اجتناب کنید از گفتار باطل فرمود که آن بتها شطرنج است و گفتار باطل غنا و خوانندگی است. حلیه المتقین صفحه ۳۳۱

امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه ۷۲ سوره فرقان : و بندگان خدا هستند آنانکه شهادت ناحق ندهند و اگر بگذرند به چیزی که لغو و ناپسند است چون مجلسی که در آن جمعی مردمان عیاش به لغو گویی و بیهوده سرائی و یا تلف کردن عمر به هرزه درائی و معصیت مشغول باشند به شتاب بگذرند از آن مجلس در حالت بزرگواری و کرامت که دامن خود را به آن معاصی و امور ناپسند خدا آلوده نکنند ، فرمود : از شمار آن ( مجالس باطل ، لغو و بیهودگی ) مجالس آوازه خوانی و شطرنج است. مستدرک الوسایل جلد ۱۳ صفحه ۲۱۳

سخنان علماء و فقهاء درباره حرام بودن شطرنج

پرسش از استاد گرانقدر جناب شیخ علی اکبر تهرانی در مورد شطرنج :

به چه علت شطرنج حرام است؟ آیا اگر به قصد برد و باخت هم نباشد حرام است؟
من فقط دو جمله خدمت شما عرض می کنم: ۱) هر چیزی که خدا و ائمه اطهار (علیه السلام) فرموده اند حرام است، حرام است. ۲) هیچ آدم عاقل و فهمیده ای چندساعت وقت خود را صرف این نمی کند که مثلاً سرِ الاغ را با گاو عوض کند، یا سر سگ را با خرس عوض کند. در جواب سوال دومتان، حرام است.

آیه الله العظمی گلپایگانی (رحمه الله علیه) :بازی کردن با آلات قمار مثل نرد , شطرنج , و پاسور حرام است اگر چه قصد برد و باخت در کار نباشد. مجمع المسائل صفحه ۱۱ سوال ۲ ( احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان , صفحه ۱۴۰ )

آیت الله سیستانی : بازی با شطرنج مطلقا حرام است. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید صفحه ۱۸۹

آیت الله صافی گلپایگانی : بازی با شطرنج مطلقا حرام است. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید صفحه ۱۹۰[/b]

نظر مراجع تقلید در مورد بازی با شطرنج و پاسور چیست؟
منظور از قمار هر نوع بازی است که در آن شرط برد و باخت مالی باشد، به این نحو که شرط کنند که به برنده مالی را بدهند، خواه آن بازی مانند فوتبال و بسکتبال و از این قبیل بازی‏های مرسوم باشد یا با شطرنج و آلات دیگر باشد. در همه این موارد به عنوان “اکل مال به باطل” ( یعنی خوردن مال دیگران از راه نامشروع ) گرفتن آن پول یا آن جنس یا آن مال حرام است و حلال نیست. اما اگر در هر بازی (غیر از بازی با آلات مخصوص قمار) شرط نشود که به برنده پولی یا مالی پراخت شود، اشکالی ندارد.(۱)
اصطلاحاً به آن پول یا مالی که گرو می‏گذارند “رهن” یا “گرو” می‏گویند. گرفتن رهان وگرو حرام و اکل مال به باطل است. در المنجد آمده است :
به هر بازی که در آن شرط شود برنده از بازنده چیزی را بستاند، قمار می‏گویند چه با ورق باشد و چه با غیر ورق.(۲)
امام خمینی(ره) می‏فرماید:”فرقی بین انواع قمار (نرد و شطرنج و غیره) نیست حتی بازی با گردو و تخم مرغ اگر همراه با شرطِ گرو باشد که برنده گروی را بگیرد، همه این‏ها قمار محسوب می‏شود.(۳) ولی اگر در بازی ها شرط برد و باخت مالی نشود و صرفا برای سرگرمی باشد نمی توان گفت هر بازی حرام است بلی انواع بازی هایی که انسان را خدا و ذکر و یاد او دور می کند سزاوار نیست که انسان وقت ارزشمند خود را صرف آن نماید از دیدگاه قرآن این نوع بازی ها لغو و لهو است و باید مومنان خود را از کارهای لغو و لهو دور نگه دارند ( والذین هم عن اللغو معرضون ) لازم به تذکر است که فتوای علما و مراجع در مورد پاسور هایی که از آلات قمار محسوب می شود بازی کردن با آنها جایز نیست ولی بازی با پاسور هایی که از آلات قمار نیست و بچه ها برای سرگرمی با آنها بازی می کنند بدون برد و باخت مالی اشکالی ندارد .
پی نوشت‏ها:
۱. محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج ۲۲، ص ۱۰۹، چاپ بیروت داراحیاالتراث العربی.
۲. المنجد، ماده قمر.
۳. امام خمینی، المکاسب المحرمه، ج ۲، ص ۲.. امام خمینی، المکاسب المحرمه.

۲-
حکم شطرنج را از نظر آقای مکارم بنویسید.
اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود مانعی ندارد اما اگر شطرنج قمار محسوب باشد بدون شرط بندی نیز اشکال دارد (استفتاآت جدید آیت الله مکارم، ج ۲، ص ۲۳۸ و ۲۳۹، س ۷۳۴ و ۷۳۵).

۳-
نظر آیت الله تبریزی در مورد بازی با شطرنج و پاسور چیست ؟
بازی با پاسور جایز نیست، ولی بازی بدون برد و باخت با شطرنج در صورتی که شطرنج به طور کلی از آلات قمار بودن خارج شده باشد، اشکال ندارد.

۴-
چرا حضرت امام بازی با شطرنج را که قبلا حرام بود حلال کردند؟
امام(ره) موسیقی مطرب را حرام می‏داند. ایشان در رابطه با شطرنج هم فرموده‏اند:اگر شطرنج از ابزار قمار خارج شده و به یک ورزش ذهنی تبدیل شده باشد، حلال است. اما این که آیا شطرنج وسیله قمار است یا ورزش، موکول به تشخیص عرف است.
درباره تغییر حکم آن گفتنی است که طبق نظر فقها اگر موضوع حکم تغییر کند، حکم آن نیز عوض می‏شود. بنابراین تبدیل شطرنج به ورزش فکری آن را از موضوع آلت قمار بودن خارج ساخته و به تبع تغییر موضوع، حکم آن نیز عوض می‏شود؛ زیرا احکام الهی تابع موضوعات خود می‏باشند.

۵-
نظر آیت الله فاضل در مورد بازی شطرنج چیست؟
در موردی که شطرنج از آلت قمار بودن خارج شده یعنی برای مکلف این معنی محرز شده باشد و برد و باختی هم در کار نباشد اشکال ندارد(جامع المسائل آیت الله فاضل، ج ۱، ص ۲۴۷ و ج ۲، ص ۲۷۱).
باز هم تأکید می کنیم که خود مکلف باید اطمینان پیدا کند که شطرنج از نظر عرف متدین از آلت قمار بودن خارج شده در غیر این صورت بازی با آن حتی بدون برد و باخت حرام است.

۶-
با اینکه اکثر مراجع بازی شطرنج را حرام می دانند چرا شطرنج بازی در جامعه زیاد شده است؟
چون شطرنج از جنبه قمار بودن خارج شده و به صورت ورزش فکری درآمده است، برخی از فقها آن را مجازدانسته‏اند و از این رو که به هر حال در مسائل عمومی جامعه، باید یک نظر و رویه وجود داشته باشد، بنا بر نظرحضرت امام(ره) و برخی از مراجع دیگر در حال حاضر از نظر رسمی به عنوان یک ورزش پذیرفته شده است و لذا درجامعه نیز رواج دارد.

۷-
چرا با وجود روایاتی که در حرمت شطرنج وجود دارد امام خمینی بازی با شطرنج را حلال شمرده اند؟
الف) فتوای حضرت امام(ره) مبتنی بر این نکته است که روایاتی که درباره شطرنج وجود دارد خود شطرنج رابنفسه موضوع حرمت قرار نمی‏دهد؛ بلکه آن را به عنوان یکی از مصادیق قمار مشمول حرمت قرار می‏دهد. در این صورت اگر در زمانی شطرنج از موضوع آلت قمار بودن خارج شود بازی با آن حلال خواهد بود و فتوای حضرتامام(ره) نیز مشروط به تحقق این فرض است که واقعاً شطرنج در سطح جهانی از موضوع قمار بودن خارج شده باشد.ازاین‏رو با تبدل موضوع حکم نیز دگرگون خواهد شد.
ب ) پاسور نیز به عنوان آلت قمار بودن حرام است و بازی با آلت قمار مطلقاً حرام است؛ یعنی تا زمانی که بر آن عنوان«آلت قمار بودن» صدق می‏کند بازی با آن با برد و باخت و بدون برد و باخت حرام است.
در مورد شطرنج نیز اگر واقعاً صدق عنوان یاد شده جاری باشد به فتوای حضرت امام(ره) و همه مراجع دیگر بازی باآن جایز نخواهد بود حتی اگر بدون برد و باخت باشد. اما این که آیا عنوان یاد شده هنوز هم جاری است یا نه موکول به نظر عرف می‏باشد.

۸-
نظر آیت الله اراکی در مورد شطرنج و موسیقی چیست ؟
در صورتی که شطرنج از آلت قمار بودن خارج شده باشد، بازی با آن اشکال ندارد. شنیدن موسیقی غیر مطرب اشکال ندارد.

۹-
نظر حضرت آیت الله خامنه ای در رابطه با بازی شطرنج چیست؟
درخصوص سئوال مطرح شده نظر حضرت آیت ا…خامنه ای چنین است :
“اگر به نظر مکلف شطرنج در حال حاضر از آلات قمار محسوب نشود در این صورت بازی با آن بدون شرط بندی اشکال ندارد”

اجوبه الاستفتائات معظم له،ج۲،ص۱۵

۱۰-
با این که در روایات ما شطرنج مذمت شده است ، چرا در کشور اسلامی اینقدر شطرنج رایج شده است ؟
در رابطه با سوئال شما باید عرض کنیم که حکم خدا یعنی حلال و حرام او تا روز قیامت قابل تغییر نیست و هیچ کس اعم از فقیه و غیر فقیه نمی تواند آن را تغییر دهد که از جمله مسئله قمار است که شطرنج یکی از مصادیق آن می باشدو بنابر اصل شرع و فتوای همه مراجع حرام است و شطرنج از این قبیل است و همانگونه که در زمان رسول خدا(ص) و ائمه حرام بوده اکنون نیز حکم شطرنج در صورتی که آلت قمار باشد همان است و آنچه اخیرا” از بعضی مراجع بزرگوار مثل امام (ره ) و یا آیت الله فاضل و مقام رهبری شنیده اید آن است که می فرمایند تا وقتی که شطرنج در عرف متدین جامعه عنوان آلت قمار را دارد بازی با آن اگر چه بدون برد وباخت باشد حرام است اما اگر در جامعه طوری شد که شطرنج عنوان آلت قمار بودنش را از دست داد و هیچکس آن را آلت قمار به حساب نیاورد بلکه به عنوان یک ورزش فکری تلقی شد در این صورت دیگر موضوع عوض شد و در واقع دیگر قمار نیست بلکه مانند فوتبال است که اگر برد و باخت و شرط بندی در آن نباشد حلال است بنابراین حکم اصلی یعنی حرمت قمار در جای خود محفوظ است و کسی آن را عوض نکرده و نخواهد کرد اما اگر موضوع عوض شد مانند همان شرابی که تبدیل به سرکه می شود حکمش نیز عوض خواهد شد و این یک قاعده کلی است که فقهائ از روایات استنباط کرده اند و چیزی نیست که از خودشان بگویند. البته بعضی از فقها بازی بدون برد و باخت با آن را هم جایز نمی دانند.

۱۱-
شنیده ام که یزید در روز عاشورا شطرنج بازی کرده و این بازی حرام است ، ولی من علاقهء زیادی به این بازی دارم و با این حال آن را ترک کرده ام . لطفاً مرا راهنمایی کنید.
امام رضا۷فرمود:.(۱)
دربارهء قمار و شطرنج و نرد مذمّت های فراوانی در روایات آمده است ؟امیرالمؤمنین ۷فرمود:.(۲)
امام صادق از پدر بزرگوارش نقل فرموده :.(۳)
حال این بحث پیش می آید که با این همه مذمّت از شطرنج آیا می توان آن را حلال دانست ؟
فقهای عظام از بررسی مجموعهء روایات به این نتیجه رسیده اند که بازی شطرنج و هر نوع بازی دیگری که برد وباخت مالی در آن باشد، به این معنا که مثلاً بگویند:با هم بازی می کنیم و هر کس برنده شد، این هزار تومان یا این اسب و یا این ماشین مال او باشد، این نوع بازی ها که همراه با شرط (رهان ) باشد، حرام است و قمار محسوب می شود و باید از آن ها پرهیز کرد، ولی اگر برد و باخت مالی در کار نباشد و آن بازی باعث رشد فکری یا جسمی شود، اشکالی ندارد.(۴)
(پـاورقی ۱.بحارالانوار، ج ۴۵ ص ۱۷۶
(پـاورقی ۲.همان ، ج ۷۳ ص ۸
(پـاورقی ۳.همان ، ص ۹
(پـاورقی ۴.آیت اللّه فاضل ، جامع المسائل ، ج ۱ ص ۲۴۷ آیت اللّه مکارم ، استفتائات جدید، ج ۱ ص ۱۵۱

۱۲-
استفاده کردن از بازی شطرنج در پایگاه‏های مقاومت بسیج چه حکمی دارد؟با توجه به این که یکی از رشته‏های ورزشی کشور محسوب می‏شود، لطفاً نظر خود را بیان فرموده و مراتب آن را اعلام فرمایید.
بازی با آلات قمار بدون برد و باخت هم حرام است و بازی با شطرنج اگر آلت قمار نباشد بدون برد و باخت اشکال ندارد. (مسائل جدید، ص ۱۸۹)

۱۳-
از شطرنج اگر به جای بازی و سرگرمی استفاده شود آیا حرام است؟نظر آیت الله شیرازی در این مورد چیست؟
از نظر حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
“اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود مانعی ندارد و بازی با پاسور بدون برد و باخت نیز اشکال دارد.”
البته اگر بتوانیم بازی های فکری مناسبتری را جایگزین کنیم بهتر است.
موفق باشید.

منابع و مآخذ:
۱- ” مسایل جدید از دیدگاه علماء و مراجع” ، گردآوری سید محسن محمودی، جلد اول، صفحه ۱۹۰.